Monica Maat

Geplaatst  december 2023

Fotoreportage van bezoek aan Museum Folkwang in Essen - Duitsland  

DE COLLECTIE VAN MUSEUM FOLKWANG

Een bezoek aan Museum Folkwang in Essen in Duitsland stond al een paar jaar in mijn agenda genoteerd. Deze maand kwam het er dan eindelijk van. Niet iedereen zal het museum kennen daarom lijkt een korte inleiding mij om te beginnen hier op zijn plaats. Later zal ik op deze pagina ook wat meer persoonlijke gedachten bij de diverse hoofdstukjes schrijven. U moet weten dat het nu zo modern aandoende museum oorspronkelijk in 1902 in de stad Hagen is gesticht. Later in 1922  fuseerde het met het Essener Kunstmuseum onder de naam Museum Folkwang. Nog weer later werd het museum door de 2e wereldoorlog verwoest, daarom kon het museum pas in 1960 weer worden heropend. Nu geldt het als één van de mooiste kunstmusea van de periode na de oorlog d.w.z. in Duitsland. 

Het museum herbergt een uitgebreide collectie 19e eeuwse schilder- en beeldhouwkunst uit Duitsland en Frankrijk, waaronder werken van de Duitse Romantiek en Franse impressionisten en de laatclassicistische landschapsschilderkunst. Via de werken van Van Gogh, Cezanne, Gauguin en Matisse, de pioniers van de moderne kunst, worden de ontwikkelingen naar het Duitse expressionisme en de verschillende kunststromingen van de 20e eeuw, zoals het kubisme en de abstractie in beeld gebracht.

Het zijn stromingen en kunstenaars die ik in mijn jonge jeugd vanaf ongeveer mijn 6e levensjaar vooral via de plaatjes in de boeken en magazines van mijn vader bestudeerde. Omdat ik slechthorend was en daardoor pas laat leerde lezen, moest ik het van de afbeeldingen hebben. Zodoende weet ik tot op de dag van vandaag veel stromingen, schilders, en beeldhouwers direct te herkennnen. Ik heb het wel eens eerder geschreven in één van mijn kunstbrieven, waar u zich overigens voor op kunt geven; Cezanne, Monet en Manet  hadden in die tijd, mijn jeugd dus, mijn absolute voorkeur. De lichtheid van de Fransen trok mij toen al aan. Het Classicisme daarentegen vervulde mij, zo jong als ik was, met een niet uit te leggen weerzin. En o,o, hoe gevaarlijk om te schrijven i.v.m. eventuele snelle meningen over mijn beoordelingsvermogen: eigenlijk nog!  Waarschijnlijk  omdat ik - ondanks wellicht vertoonde technische hoogstandjes -  er niets origineel of echt aan vind.

Hoe dan ook de tentoongestelde collectie is erg divers. Daar bedoel ik mee dat er van alles wat wordt tentoongesteld. Zowel op het gebied van de schilder- en tekenkunst  als op het gebied van de prent- en graveerkunst en de Parijse drukkunst. Ik heb geprobeerd mij te beperken in de beschrijving daarvan en bewust een selectie gemaakt, waarvan ik hoop dat het interessant genoeg is.  Dat neemt niet weg dat het toch een redelijk lang artikel is geworden door de diversiteit.   

Pablo Picasso. Bouteille, guitare et pipe 

HET MUSEUM ZELF 

De presentatie van het museum ontvouwt zich eigenlijk in drieën. Als je er niet bekend mee bent overvalt dat je, want bij de kassa wordt gevraagd welke tentoonstelling je wilt bezichtigen. De vaste collectie, zoals hierboven beschreven en een vaste fotocollectie of twee tijdelijke exposities die apart betaald moeten worden en waar je een keuze uit moet maken. "Nou, doet u maar Made in Paris, met Chagall, Matisse en Miro', antwoorde ik een beetje oenig en overvallen. En nadat ik deze expositie had bezichtigd liep ik onbevangen en onwetend door naar een andere afdeling in het museum die mij veel experimenteler leek en waar een suppoost, naar het aanzag, weinig mensen had te ontvangen. Ook mij moest hij tegenhouden omdat ik voor deze expositie geen ticket had, maar hij was wel merkbaar blij met een praatje. Wie schetst mijn verbazing, bij de volgende afdeling waar, naar het leek, eveneens een experimentele expositie gaande was en die werd afgeschermd met grote doeken die een soort grottenbouwsels leken voor te stellen, kwam een alleraardigste vrouwelijke suppoost naar mij toe en toen bleek dat ik hiervoor ook al geen ticket had, begon zij desondanks enthousiast te vertellen over deze inderdaad experimentele expositie, helaas in voor mij te rap Duits. Tja, dit is voor buitenlandse bezoekers, denk ik, toch te onduidelijk. Als museum zou ik er één ticket van maken.

Het museum heeft een collectie naoorlogse en hedendaagse kunst bestaande uit o.a. werken van o.a. Rothko, Newman, Pollock, Reinhardt, Kline, maar ook werken van Soulages, Fontana, Richter en Palermo. [De Duitse schilder Peter Heisterkamp nam in 1964 de naam Blinky Palermo aan]  Het abstracte werk van Pierre Soulages heb ik eerder bezichtigd in Montpellier in Frankrijk. Een reportage daarover is te lezen en te zien in dit blog via:  

Monica Maat https://www.monicamaat.nl/blog_post/219861490_Pierre+Soulages.+Fra… Monica Maat - Pierre Soulages. Franse abstracte schilder met …

AFFICHES EN DRUKKUNST -  EN LAUTREC

Naast schilderijen bevat het museum veel prentenwerk, graveerkunst en tekeningen. De prentencollectie bevat 12.000 werken met bijna alle prentenwerk van Ludwig Richter [Duitse schilder en etser] en een omvangrijk bestand van geillustreerde boeken en grafische kunst, waaronder een collectie originele lithografische affiches van Henri de Toulouse Lautrec, die mijn bijzondere aandacht hadden, want affiches en drukkunst hebben, naast andere kunstvormen, altijd mijn interesse gehad. Zelf heb ik een verzameling prachtige Italiaanse affiches van tentoonstellingen en theatervoorstellingen, maar ook bijvoorbeeld van de toendertijd populaire Communistische Partij in Italië, uit de jaren '70 en '80.  Die Italiaanse politieke affiches waren kunststukken, schitterend vormgegeven en van uitmuntende kwaliteit drukwerk. Niet te vergelijken met het amateuristische stencilwerk voor politieke doeleinden zoals dat in die jaren in Nederland werd toegepast. De simpele zwart/wit affiches die door Opland waren ontworpen voor diverse vredesbewegingingen in de jaren '70 en '80 vormen daarop wat mij betreft een uitzondering, niet zozeer vanwege het drukwerk,maar meer vanwege de iconische symboliek, die door iedereen herkend werd. Maar nu dwaal ik te veel af. Terug naar de affiches van Lautrec en ander druk- en grafisch werk van Museum Folkwang. 

Lithografie Drukpers van de Firma Voirin, Parijs 1880-1900.
De overgrote meerderheid van de litho's werd rond 1900 in Parijs met een dergelijke pers geproduceerd. 

Originele Affiches met ontwerpen van Henri de Toulouse- Lautrec. De zalen worden erg donker gehouden en uiteraard mag je niet flitsen, vandaaar de donkere foto's.  

PARIJS CENTRUM VAN DRUKKUNST

In de eerste zaal van het musuem, waar de tentoonstelling 'Made in Paris' begint, hangen talloze originele affices van Lautrec uit Parijs. Al 130 jaar is Parijs een centrum voor de productie van originele grafische kunstwerken. Aan het einde van de 19e eeuw maakte Henri de Toulouse-Lautrec o.a. lithografische affiches en prenten, die door zijn tijdgenoten enthousiast werden ontvangen en met passie werden verzameld. In de 20e eeuw ontwikkelde Parijs zich tot de toonaangevende plaats voor de productie en distributie van prenten. Erg leuk om deze drukkunst eens in werkelijkheid te zien. De kwaliteit, na zoveel jaren, vond ik verrassend.

Affiches van Lautrec gedrukt in Parijs 

Niet alleen Lautrec maar ook kunstenaars als Pierre Bonnard, Henri Matisse, Pablo Picasso, Marc Chagall, Max Ernst en Joan Miró vervaardigden in Parijs houtsneden, etsen en litho's, waarmee ze een breder publiek wisten te bereiken dan met schilderijen. Bijzonder belangrijk werden ook kunstenaarsboeken met originele grafieken om de teksten te illustreren. Het initiatief  daarvoor kwam vaak van Parijse uitgeverijen als Ambroise Vollard, [zie afbeelding hieronder]  Tériade of Aimé Maeght, maar ook de gespecialiseerde drukkerijateliers speelden een belangrijke rol bij de totstandkoming van de werken. Kunstenaarsboeken waren meestal niet gebonden, maar werden verkocht als een map met losse vellen, waardoor een verscheidenheid aan presentatievormen mogelijk was.

KUNSTENAARSBOEKEN  PARIJSE DRUKTRADITIE - LES FLEURS DU MAL - PARIS 1916

Emiel Bernard - uitgever Ambroise Vollard - Nationale drukkerij. Boekdrukkunst Parijs 1916.   Boek : De bloemen van het kwaad.  548 pagina's en 353 houtsneden
 

Gebaseerd op de Museum Folkwang-collectie, presenteert de tentoonsteling 'Made in Paris' naast schilderijen mede uitstekende originele grafieken en kunstenaarsboeken, uit het begin van de 20e eeuw tot heden, gedrukt in Parijs, zoals hierboven beschreven, waaronder van Henri Matisse, La Tauromaquia, Pablo Picasso, Joan Miró en Marc Chagall. Prenten en posters uit het einde van de 19e eeuw brengen het begin van de grafische bloei in Parijs tot leven. Uit geselecteerde werken van de afgelopen jaren, waaronder die van Jim Dine [Amerikaanse popartkunstenaar] en David Lynch [Amerikaanse filmregisseur en kunstschilder] blijkt dat de Parijse druktraditie tot op de dag van vandaag voortduurt.

Affiches van Matisse, gedrukt in Parijs in de jaren '52 en'53  

DE TENTOONSTELLING 'MADE IN PARIS' PRESENTEERT ONDER ANDERE WERK VAN: 

Georges Braque, Marc Chagall, Robert Delaunay, Jim Dine, Max Ernst, Fernand Léger, Gauguin, David Lynch, Henri Matisse, Joan Miró, Edvard Munch, Pablo Picasso, en Henri de Toulouse-Lautrec.

Van sommige werken plaats ik op deze pagina foto's die ik in het museum heb genomen. De zalen worden behoorlijk donker gehouden en flitsen mocht niet, dus de kwaliteit van de foto's is nogal slecht. 

Bretonse zeewierverzamelaars  van Paul Gauguin  1889 - collectie van Museum Wolkwang

Fernand Léger 1925/1927.  Compositie  -  Stilleven met arm   -   collectie  van  Museum Folkwang 1958 

Hierboven ziet u een afbeelding van een schilderij van Fernand Léger. Eerder in mijn leven bezocht ik het  Nationaal Museum Fernand Léger in Biot,  [Z.Frankrijk] gebouwd in 1957-1960. Het  Nationaal Museum laat indrukwekkende monumentale veelkleurige mozaïeken op de buitenkant van het museum zien, dat overigens van lokaal steen is gebouwd, en heeft enorme zalen waar o.a. een grote permanente collectie schilderijen van Fernand Léger is te bezichtigen.

Nationaal Museum Fernand Léger in Biot [Z. Frankrijk] met monumentale mozaïeken 

Edvard Munch -  August Strindberg -  kleurenlitho, worsteling met de dood  angst/spanning. Drukker: Auguste Clot, Parijs. Uitgever: Ambroise Vollart Parijs. Collectie Museum Folkwang 

Zalen met werken van Chagall

Chagall

Zaal met werken van Henri Matisse getiteld:  'Jazz' uit 1947.  Museum Folkwang

Boven: aquarel getiteld  'Groot Masker' van Henri Matisse

Opmerkelijk vind ik bovenstaande aquarel 'Groot masker' van Henri Matisse. Te bedenken dat dit gemaakt is in 1948  in, naar het mij lijkt, enkele bewegingen, zoals Chinese lettertekens in een paar penseelstreken op papier worden gezet. Ik heb er met verbazing naar staan kijken. Onder de aquarel ligt in een vitrine het boek dat in Parijs is gedrukt. Op de opengeslagen bladzijden ziet u dat het masker is verwerkt tussen de bontgekleurde bloemmotieven in de z.g. 'knipseltechniek'. Matisse heeft meerdere van dergelijke maskers gemaakt. Dit masker vind ik door zijn contour vorm, de stand van de ogen en de hele verdeling in het gelaat één van de mooiste. Het unieke boek is gedrukt door: atelier Lacourière, Paris. Collectie: Museum Folkwang

Matisse  was niet alleen actief in de schilder- en beeldhouwkunst, maar ontwierp ook werken van textiel en gebrandschilderd glas. Waar hij echter het meest bekend om werd, is het introduceren van knipseltechniek als volwaardige kunstvorm, waarmee hij zorgde voor een radicale vernieuwing in de kunst. 

Wat betreft de maskers van Matisse: in 1947 waren de dochter van Matisse, Marguerite en haar man Georges Duthuit, kunstcriticus, historicus en schrijver, van plan een serie boeken samen te stellen op het thema: 'rituelen van verschillende beschavingen', zoals bijvoorbeeld van de Eskimo's, Indianen, Polynesiërs en Afrikanen. De serie werd geopend met een boek over de Eskimo's. Het is een poëtisch essay Une Fête en Cimmérie van Georges Duthuit. Matisse maakte er de de illustraties bij van [Eskimo] Inuit-gezichten in de stijl van het masker zoals u hierboven ziet.   

Voorbeeld van een wand met knipselkunst van Henri Matisse. Foto: Stedelijk museum Amsterdam

Boven: tekening van Matisse

Bovenstaande tekening van Matisse trok onmiddellijk mijn aandacht. Ik bleef er lang bij stilstaan en naar kijken, terwijl ik mij tegelijktijd afvroeg wat ik nu eigenlijk zag. Wat ontroerde mij aan deze tekening zo, waar deed het mij aan denken, welke associaties riep het op, wat vond ik er zo ongelofelijk goed in getroffen? Teveel gedachten om hier weer te geven, maar wie weet, misschien roept het portret van deze vrouw bij u ook iets bijna onuitsprekelijks op. Misschien wilt u ook in haar hoofd kruipen en te weten komen wat zij achter haar gesloten ogen voelt en denkt? Is het niet wonderbaarlijk dat je op een plat vlak zoiets kunt oproepen en tot leven kunt brengen?  

Zaal met werk van Joan Miró

Werk van Miro - Museum Folkwang

Zaal met werk van Miro  -  Museum Folkwang 

Joan Miro was een Spaanse kunstschilder die leefde van 1893 tot 1983. Een wonderlijke surrealist die mij als kind al fascineerde. Door de tijd heen heb ik meerdere tentoonstellingen met zijn werk bezocht. Als laatste heb ik werk van hem gezien in Alicante in Spanje in het MACA Museum voor Contemporary Art. In mijn rapportage daarover [op dit blog] is ook een schilderij van Miro te zien en kunt u een korte beschrijving over het leven van Miro lezen, die evenals andere schilders waaronder Chagall en Matisse o.a. in Parijs vertoefde, maar i.v.m. de 2e wereldoorlog weer naar Spanje terugkeerde. Klik hiervoor op: Monica Maat - MACA Contemporary Art Museum of Alicante …   [Aldaar voor Miro helemaal naar beneden scrollen] 

wir ist zukunft
visionen neuer Gemeinschaften

Onder het motto: wij zijn de toekomst, hangt in de hal van het museum een groot scherm. Als je daar voorbij loopt word je helemaal vervormd weergegeven en laat je een soort vreemde echo van jezelf na. Het werkt enigszins vervreemdend, tegelijkertijd geeft het een komisch effect te zien. Rechts vooraan in het zwart ziet u mij.  

mm