Monica Maat

Geplaatst 4 november 2016

COLUMN: OM OP TE VRETEN   

Van beeldend kunstenares en schrijfster: AGNES FRIJLINK

Voor KUNSTSITE klik op:  Agnes Frijlink - Columns 

Om op te vreten

Zijn handen zijn klauwen waarmee hij een klein lijfje vastklemd. Van het lijfje heeft hij het hoofd afgebeten, evenals de armen. Wie is 'hij'? Onder de afbeelding staat 'Saturnus verslindt een van zijn zonen'. De maker van het werk is Francisco Goya (1746 - 1828). Een naam die mij nog niets zei op negenjarige leeftijd. Van Saturnus wist ik wel, de fascinatie voor het heelal begon al op de kleuterschool. De afbeelding van het schilderij van Goya bevond zich in een encyclopie over 'landen en volkeren' van mijn ouders. Hoe die in huis kwam en waar die uiteindelijk is gebleven, geen idee. Verlaten en onaangeroerd verstofte hij jaren achterin een kast. Tot ik Saturnus tegenkwam.
Waarom raakt een negenjarige verslingerd aan zo'n gruwelijk tafereel? Tjah, .. ongetwijfeld zullen de meeste meisjes van die leeftijd liever met kleurige 'My Litlle Pony's' in de weer zijn. Die had ik niet.

Saturnus verslindt een van zijn zonen

'Saturnus verslindt een van zijn zonen' (1823) is om een aantal redenen een buitengewoon interessant werk om naar te kijken. Het is duister, ja. Maar het barst ook van de energie. Er gebeurt iets, het beweegt. Alle spieren van Saturnus zijn aan het werk. Goya is een groot kenner van de anatomie, maar van die spieren klopt niet alles. Vooral de linkerzijde (voor Saturnus de rechterzijde) is misvormd. En dat doet Goya niet voor niets. Raakt Saturnus bij iedere zoon die hij verobert verder in verval? Vreet hij zichzelf vast?
Francisco Goya zou vooral bekend worden om zijn 'verzet'-schilderijen en -prenten. Hij leefde ten tijde van de Spaanse onafhankelijkheidsoorlog. De troepen van Napoleon gedroegen zich tijdens de bezetting van Spanje in 1808 ontzettend wreed. Deze gruweldaden laat het Spaanse volk niet op zich zitten, waardoor het land in een gewelddadige chaos verstrikt raakt. In de periode 1810-1815 spelen deze afschrikwekkende gebeurtenissen een grote rol in de thematiek van het werk van Goya. Het meest bekende werk uit deze periode is: 'De derde mei 1808'.
In een wat vrijere interpretatie is in het werk 'Saturnus verslindt een van zijn zonen' ook de verbeelding van de verslindende machtswellust te zien. Dat kan, het hoeft niet.
 

De derde mei 1808

'Saturnus verslindt een van zijn zonen' is onderdeel van de zogenaamde 'Zwarte schilderijen'-reeks. Hij maakte deze schilderijen aan het eind van zijn leven, in een periode waarin hij steeds meer leed aan depressies en doofheid. De naam 'zwart' verwijst niet alleen naar de kleuren van de schilderijen die vooral gemaakt zijn in de kleuren zwart, grijs en bruin, maar ook naar de terugkerende duistere thema's. Van het omvangrijke oeuvre van Goya worden veertien exemplaren tot de zwarte schilderijen gerekend. Als je het mij vraagt zijn dit zijn meest indrukwekkende werken.

Is het mogelijk om terug te ervaren wat je voelde en dacht toen je klein was? Kun je met eenzelfde blik kijken? Nee, nooit helemaal. Maar bepaalde angsten zullen zeker voor mij verbeeld zijn in dit werk. Het kind dat verslonden wordt is anoniem; we zien het op de rug en bovendien ontbreekt het hoofd. Saturnus kijkt ons niet echt aan, het is daardoor niet persoonlijk. Eerder is de blik van Saturnus leeg. Hij vreet het kind op uit een onbedwingbare drang, hij moet het doen, bang als hij is dat het hem later van de troon zal stoten. Hij durft het niet niet te doen. Waanzin.
Van de zonen weet overigens alleen Jupiter te ontsnappen en hij verdrijft Saturnus uiteindelijk.

Oké, toch ook nog even een plaatje van de planeet Saturnus. Net zo mooi, nee, veel mooier om naar te kijken.

Saturnus

Agnes Frijlink